ไวรัสฝีดาษวานร ถูกค้นพบครั้งแรกในเดนมาร์ก (ปี 1958) ในลิงที่ถูกเลี้ยงไว้เพื่อการวิจัย และมีรายงานผู้ป่วยโรคฝีดาษลิงในมนุษย์ครั้งแรกเป็นเด็กชายอายุเก้าเดือนในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก (DRC, ปี 1970) โรค Mpox สามารถแพร่จากคนสู่คนหรือบางครั้งจากสัตว์สู่คน หลังจากการกำจัดโรคฝีดาษในปี 1980 และยุติการฉีดวัคซีนโรคฝีดาษทั่วโลก โรคMpox ก็เริ่มแพร่กระจายมากขึ้นในแอฟริกากลาง ตะวันออก และตะวันตก การระบาดทั่วโลกเกิดขึ้นในช่วงปี 2022–2023 โดยยังไม่ทราบที่มาของไวรัสอย่างแน่ชัด แต่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กเช่นกระรอกและลิงอาจเป็นพาหะ
โรค Mpox คืออะไร ?
โรคMpox (เดิมชื่อฝีดาษลิง) เกิดจากไวรัสฝีดาษลิง (MPXV) ซึ่งเป็นไวรัส DNA สองสายพันธุ์ที่มีซองหุ้มในสกุล Orthopoxvirus ในวงศ์ Poxviridae ซึ่งรวมถึงไวรัส variola, cowpox, vaccinia และไวรัสอื่น ๆ อีกด้วย ไวรัสฝีดาษลิงมีสองสายพันธุ์ทางพันธุกรรมคือ clade I และ clade II
ใคร ๆ ก็สามารถติดโรคMpox ได้ โรคนี้แพร่กระจายจากการสัมผัสกับผู้ติดเชื้อผ่านทาง
- การสัมผัสโดยตรง การจูบ หรือการมีเพศสัมพันธ์
- สัตว์ เมื่อมีการล่าสัตว์ ลอกหนัง หรือปรุงอาหารจากสัตว์เหล่านั้น
- วัสดุต่าง ๆ เช่น ผ้าปูที่นอน เสื้อผ้า หรือเข็มที่ปนเปื้อน
- ผู้ที่ตั้งครรภ์ ซึ่งอาจแพร่เชื้อไวรัสไปยังทารกในครรภ์ได้
หากคุณติดโรคMpox
- แจ้งให้บุคคลที่คุณเคยใกล้ชิดเมื่อเร็ว ๆ นี้ทราบ
- อยู่บ้านจนกว่าตกสะเก็ดทั้งหมดจะหลุดออกและมีชั้นผิวหนังใหม่ขึ้นมา
- ปิดบังรอยโรคและสวมหน้ากากที่พอดีกับใบหน้าเมื่ออยู่ใกล้คนอื่น
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสทางกายภาพ
การแพร่เชื้อ
การแพร่เชื้อโรคMpox จากคนสู่คนสามารถเกิดขึ้นได้ผ่านการสัมผัสโดยตรงกับผิวหนังที่มีเชื้อหรือรอยโรคอื่น ๆ เช่นในปากหรืออวัยวะเพศ ซึ่งรวมถึงการสัมผัสในรูปแบบต่าง ๆ เช่น
- การเผชิญหน้าแบบตัวต่อตัว (การพูดคุยหรือการหายใจ)
- การสัมผัสผิวหนัง (การสัมผัสกันหรือการมีเพศสัมพันธ์ทางช่องคลอด/ทวารหนัก)
- การสัมผัสปากต่อปาก (การจูบ)
- การสัมผัสปากกับผิวหนัง (การมีเพศสัมพันธ์ทางปากหรือการจูบผิวหนัง)
- ละอองฝอยจากระบบทางเดินหายใจหรือการสัมผัสใกล้ชิดในระยะสั้นเป็นเวลานาน
ไวรัสจะเข้าสู่ร่างกายผ่านทางผิวหนังที่มีรอยแผล พื้นที่เยื่อเมือก (เช่น ปาก คอ ตา อวัยวะเพศ หรือทวารหนัก) หรือทางเดินหายใจ โรคMpox สามารถแพร่กระจายไปยังสมาชิกในครัวเรือนหรือคู่รักได้ ผู้ที่มีคู่นอนหลายคนมีความเสี่ยงสูงกว่า
การแพร่เชื้อโรคMpox จากสัตว์สู่คนเกิดขึ้นจากสัตว์ที่ติดเชื้อไปยังมนุษย์ผ่านการกัดหรือข่วน หรือกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การล่าสัตว์ ลอกหนัง วางกับดัก ปรุงอาหาร เล่นกับซากสัตว์ หรือการกินสัตว์ การแพร่กระจายของไวรัสในประชากรสัตว์ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัดและกำลังมีการศึกษาเพิ่มเติม
ผู้คนสามารถติดโรคMpox ได้จากวัตถุที่ปนเปื้อน เช่น เสื้อผ้าหรือผ้าปูที่นอน จากการบาดเจ็บจากของมีคมในการดูแลสุขภาพ หรือในสถานที่ชุมชน เช่น ร้านสัก
อาการของโรค Mpox
โร Mpox ส่วนมากแสดงอาการภายในหนึ่งสัปดาห์ บางรายอาจนานกว่านั้น 2 – 3 สัปดาห์ หลังจากได้รับเชื้อ อาการมักจะคงอยู่เป็นเวลา 2 – 4 สัปดาห์ แต่ในบางคนที่มีระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ อาการอาจยาวนานกว่านั้น
อาการทั่วไปของโรคMpox ได้แก่
- ผื่น
- ไข้
- เจ็บคอ
- ปวดหัว
- ปวดกล้ามเนื้อ
- ปวดหลัง
- อ่อนเพลีย
- ต่อมน้ำเหลืองโต
สำหรับบางคน อาการแรกของโรคMpox คือผื่น ในขณะที่บางคนอาจมีอาการอื่น ๆ ก่อน ผื่นเริ่มต้นเป็นแผลแบนที่พัฒนาเป็นตุ่มน้ำซึ่งอาจมีอาการคันหรือเจ็บ เมื่อผื่นหาย รอยโรคจะเริ่มแห้ง เป็นสะเก็ด และหลุดออก บางคนอาจมีรอยโรคผิวหนังเพียงหนึ่งหรือสองแห่ง ในขณะที่บางคนอาจมีหลายร้อยแห่งหรือมากกว่านั้น รอยโรคเหล่านี้สามารถปรากฏได้ทั่วร่างกาย เช่น
- ฝ่ามือและฝ่าเท้า
- ใบหน้า ปาก และลำคอ
- บริเวณขาหนีบและอวัยวะเพศ
- ทวารหนัก
บางคนอาจมีอาการบวมที่ทวารหนักที่เจ็บปวดหรือมีอาการเจ็บและปัสสาวะลำบาก
ผู้ที่มีโรคMpox สามารถแพร่เชื้อให้ผู้อื่นได้จนกว่ารอยโรคทั้งหมดจะหายและมีชั้นผิวหนังใหม่ขึ้นมา
เด็ก ผู้ที่ตั้งครรภ์ และผู้ที่มีระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอมีความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนจากโรคMpox
โดยทั่วไป สำหรับโรคMpox ไข้ ปวดกล้ามเนื้อ และเจ็บคอจะปรากฏก่อน ผื่นMpox จะเริ่มขึ้นที่ใบหน้าและแพร่กระจายทั่วร่างกาย รวมถึงฝ่ามือและฝ่าเท้า และมีการพัฒนาในช่วง 2-4 สัปดาห์เป็นหลายระยะ – macules, papules, vesicles, pustules รอยโรคจะบุ๋มตรงกลางก่อนที่จะแห้งและกลายเป็นสะเก็ด แล้วตกสะเก็ดออก ต่อมน้ำเหลืองโต (lymphadenopathy) เป็นลักษณะสำคัญของโรคMpox บางคนอาจติดเชื้อโดยไม่มีอาการใด ๆ
ในบริบทของการระบาดทั่วโลกของโรคMpox ที่เริ่มในปี 2022 (ซึ่งเกิดจากไวรัส Clade IIb เป็นส่วนใหญ่) โรคนี้มีอาการเริ่มต้นแตกต่างกันในบางคน ในกรณีมากกว่าครึ่งหนึ่ง ผื่นอาจปรากฏก่อนหรือพร้อมกับอาการอื่น ๆ และไม่แพร่กระจายทั่วร่างกายเสมอไป รอยโรคแรกอาจปรากฏในบริเวณขาหนีบ ทวารหนัก หรือในปากหรือรอบ ๆ ปาก
ผู้ป่วยโรคMpox บางรายอาจมีอาการรุนแรง เช่น ผิวหนังติดเชื้อแบคทีเรียจนเกิดฝีหรือเกิดความเสียหายรุนแรงที่ผิวหนัง ภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ได้แก่ ปอดอักเสบ การติดเชื้อที่กระจกตาซึ่งอาจทำให้สูญเสียการมองเห็น อาการเจ็บหรือกลืนลำบาก อาเจียน และท้องเสียที่ทำให้เกิดภาวะขาดน้ำหรือภาวะขาดสารอาหาร การติดเชื้อในกระแสเลือดที่ทำให้เกิดการตอบสนองการอักเสบทั่วร่างกาย (sepsis) การอักเสบของสมอง (encephalitis) หัวใจ (myocarditis) ทวารหนัก (proctitis) อวัยวะเพศ (balanitis) หรือทางเดินปัสสาวะ (urethritis) หรืออาจถึงแก่ชีวิต ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องจากการใช้ยา หรือจากสภาวะทางการแพทย์มีความเสี่ยงต่อการเจ็บป่วยรุนแรงและเสียชีวิตจากโรค Mpox มากขึ้น ผู้ที่มีเชื้อ HIV ที่ไม่ได้รับการควบคุมหรือรักษามักมีอาการรุนแรงมากกว่า
การวินิจฉัย
การวินิจฉัย โรคMpox อาจทำได้ยากเนื่องจากการติดเชื้อและภาวะอื่น ๆ อาจมีลักษณะคล้ายกัน จึงจำเป็นต้องแยกโรคMpox ออกจากโรคอีสุกอีใส โรคหัด การติดเชื้อแบคทีเรียที่ผิวหนัง โรคหิด โรคเริม ซิฟิลิส โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่น ๆ และอาการแพ้ยาที่เกี่ยวข้อง ผู้ที่เป็นโรคMpox อาจมีโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่นร่วมด้วย เช่น เริม หรือในทางกลับกัน เด็กที่สงสัยว่าเป็นโรคMpox อาจเป็นโรคอีสุกอีใสด้วย ดังนั้นการตรวจวินิจฉัยจึงมีความสำคัญในการรักษาผู้ป่วยโดยเร็วที่สุดและป้องกันการแพร่กระจายเพิ่มเติม
การตรวจพบ DNA ของไวรัสด้วยวิธี polymerase chain reaction (PCR) เป็นการตรวจทางห้องปฏิบัติการที่นิยมใช้ในการวินิจฉัยโรคMpox ตัวอย่างที่ดีที่สุดสำหรับการวินิจฉัยคือการเก็บจากผื่นโดยตรง เช่น ผิวหนัง น้ำจากตุ่ม หรือสะเก็ด โดยการใช้ก้านสำลีขูดอย่างแรง หากไม่มีรอยโรคที่ผิวหนัง การตรวจสามารถทำได้จากการเก็บตัวอย่างจากลำคอ ทวารหนัก หรือทวารหนัก การตรวจเลือดไม่แนะนำให้ใช้ วิธีการตรวจหาภูมิคุ้มกันอาจไม่เป็นประโยชน์เนื่องจากไม่สามารถแยกความแตกต่างระหว่างไวรัส orthopoxvirus ชนิดต่าง ๆ ได้
การรักษาและการฉีดวัคซีน
เป้าหมายของการรักษา โรคMpox คือการดูแลผื่น จัดการกับความเจ็บปวด และป้องกันภาวะแทรกซ้อน การดูแลที่เร็วและการสนับสนุนการรักษาเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อช่วยในการจัดการกับอาการ และป้องกันปัญหาเพิ่มเติม
การรับวัคซีนป้องกันโรคMpox สามารถช่วยป้องกันการติดเชื้อ วัคซีนควรได้รับภายใน 4 วันหลังจากสัมผัสกับผู้ที่มีโรคMpox (หรือภายใน 14 วันหากยังไม่มีอาการ)
แนะนำให้ผู้ที่มีความเสี่ยงสูงเข้ารับการฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันการติดเชื้อMpox โดยเฉพาะในช่วงที่มีการระบาด กลุ่มที่แนะนำให้ฉีดวัคซีน ได้แก่
- บุคลากรทางการแพทย์ที่เสี่ยงต่อการสัมผัส
- ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย
- ผู้ที่มีคู่นอนหลายคน
- ผู้ค้าบริการทางเพศ
การดูแลตนเองและการป้องกัน
ผู้ป่วยโรค Mpox ส่วนใหญ่จะหายภายใน 2 – 4 สัปดาห์ สิ่งที่ควรทำเพื่อบรรเทาอาการและป้องกันการแพร่เชื้อไปยังผู้อื่น ได้แก่
สิ่งที่ควรทำ
- อยู่บ้านและอยู่ในห้องของตนเองถ้าเป็นไปได้
- ล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่และน้ำ หรือเจลล้างมือ โดยเฉพาะก่อนหรือหลังสัมผัสรอยโรค
- สวมหน้ากากและปิดรอยโรคเมื่ออยู่ใกล้คนอื่นจนกว่าผื่นจะหาย
- รักษาผิวหนังให้แห้งและไม่ปิดบัง (เว้นแต่จะอยู่ในห้องกับคนอื่น)
- หลีกเลี่ยงการสัมผัสสิ่งของในพื้นที่ใช้สอยร่วมกัน และทำความสะอาดพื้นที่ใช้สอยร่วมกันบ่อย ๆ
- ใช้น้ำเกลือกลั้วปากสำหรับรอยโรคในปาก
- อาบน้ำอุ่นหรือแช่น้ำด้วยเบกกิ้งโซดาหรือเกลือเอปซอมสำหรับรอยโรคตามร่างกาย
- ใช้ยาบรรเทาอาการปวดที่หาซื้อได้ตามร้านขายยา เช่น พาราเซตามอล (acetaminophen) หรือไอบูโพรเฟน
สิ่งที่ไม่ควรทำ
- ห้ามกดตุ่มน้ำหรือเการอยโรค เพราะจะทำให้การหายช้าลง แพร่กระจายผื่นไปยังส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย และทำให้รอยโรคติดเชื้อได้
- ห้ามโกนบริเวณที่มีรอยโรคจนกว่าสะเก็ดจะหายและมีผิวหนังใหม่ขึ้นมาข้างใต้ (ซึ่งอาจทำให้ผื่นแพร่กระจายไปยังส่วนอื่น ๆ ของร่างกายได้)
การป้องกันการแพร่กระจายของโรค Mpox ไปยังผู้อื่น
ผู้ที่มีโรคMpox ควรแยกตัวที่บ้านหรือในโรงพยาบาลหากจำเป็นตลอดระยะเวลาที่สามารถแพร่เชื้อได้ (ตั้งแต่เริ่มมีอาการจนกว่ารอยโรคจะหายและสะเก็ดหลุดออก) การปิดรอยโรคและสวมหน้ากากทางการแพทย์เมื่ออยู่ใกล้คนอื่นอาจช่วยป้องกันการแพร่กระจาย การใช้ถุงยางอนามัยระหว่างมีเพศสัมพันธ์จะช่วยลดความเสี่ยงในการติดเชื้อMpox แต่ไม่สามารถป้องกันการแพร่เชื้อจากการสัมผัสทางผิวหนังหรือปากกับผิวหนังได้
การระบาด
หลังจากปี 1970 โรคMpox เกิดขึ้นเป็นระยะในภูมิภาคแอฟริกากลางและแอฟริกาตะวันออก (Clade I) และแอฟริกาตะวันตก (Clade II) ในปี 2003 มีการระบาดในสหรัฐอเมริกาที่เชื่อมโยงกับสัตว์ป่าที่นำเข้า (Clade II) ตั้งแต่ปี 2005 มีรายงานผู้ต้องสงสัยหลายพันรายในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก (DRC) ทุกปี ในปี 2017 โรคMpox กลับมาระบาดในไนจีเรียและยังคงแพร่กระจายระหว่างผู้คนทั่วประเทศ รวมถึงผู้ที่เดินทางไปยังที่หมายอื่น ๆ ข้อมูลเกี่ยวกับกรณีที่รายงานจนถึงปี 2021
ในเดือนพฤษภาคม 2022 เกิดการระบาดของโรคMpox ที่แพร่กระจายอย่างรวดเร็วในยุโรป อเมริกา และต่อมาในทั้ง 6 ภูมิภาคของ WHO โดยมี 110 ประเทศรายงานผู้ป่วยประมาณ 87,000 ราย และเสียชีวิต 112 ราย การระบาดทั่วโลกส่วนใหญ่ (แต่ไม่ใช่ทั้งหมด) ส่งผลกระทบต่อชายรักชาย ไบเซ็กชวล และกลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชายอื่น ๆ และแพร่กระจายจากคนสู่คนผ่านทางเพศสัมพันธ์
สิงหาคม 2024 องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้ประกาศให้ โรค Mpox หรือที่รู้จักกันในชื่อเดิมว่า ฝีดาษลิง เป็นภาวะฉุกเฉินด้านสาธารณสุขระหว่างประเทศ หลังจากพบการระบาดอย่างรุนแรงในหลายประเทศในทวีปแอฟริกา โดยประเทศที่ได้รับผลกระทบอย่างหนักจากการระบาดครั้งนี้ ได้แก่ บุรุนดี สาธารณรัฐแอฟริกากลาง เคนยา และรวันดา แต่ประเทศที่มีสถานการณ์วิกฤตที่สุดคือสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก (ดีอาร์คองโก) ซึ่งมีรายงานผู้ติดเชื้อมากกว่า 13,700 ราย และมีผู้เสียชีวิตแล้ว 450 ราย นับตั้งแต่ต้นปี 2567 เป็นต้นมา
อ้างอิง : https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
อ่านบทความที่เกี่ยวข้อง
การระบาดของโรคMpox ทั่วโลกได้รับการประกาศให้เป็นสถานการณ์ฉุกเฉินด้านสาธารณสุขที่มีความกังวลระหว่างประเทศ (PHEIC) เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม 2022 องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้เผยแพร่แผนการเตรียมความพร้อมและการตอบสนองทางยุทธศาสตร์สำหรับโรคMpox และชุดเอกสารแนวทางทางเทคนิค การติดตาม ตรวจวินิจฉัย การสื่อสารความเสี่ยง และการมีส่วนร่วมของชุมชน ยังคงเป็นส่วนสำคัญในการหยุดการระบาดและกำจัดการแพร่เชื้อจากมนุษย์สู่มนุษย์ของโรคMpox ในทุกบริบท
